W naszym cyklu „Kulturalnie o…” rozmawiamy z Adamem Miklaszem na temat jego najnowszej książki „Jakby spał. W labiryncie polskich fraz”.

„Jakby spał” to opowieść o pozornie zwykłych, codziennychpolskich powiedzeniach, frazach i zdaniach. Pozornie zwykłych, kiedy bowiem weźmiemy je pod lupę, zwykłymi być przestają. Dla nieświadomych użytkowników języka polskiego mogą stanowić pułapkę semantyczną, są ponadto swoistym wytrychem do poznania duszy ich użytkowników – czyli Polaków.

„Jakby spał” to 33 czasem zabawne, czasem refleksyjne quasi felietony o języku polskim, Polakach, współczesnym świecie.

(opis wydawcy)

Adam Miklasz jest prozaikiem, dziennikarzem i scenarzystą. Pochodzi z Nowej Huty, ale od lat mieszka w Cieszynie. Wśródjego wcześniejszych książek można wymienić „Ostatni mecz”, „Wszyscy jesteśmy foliarzami” oraz „Řezaný świat – osobisty przewodnik po Śląsku Cieszyńskim”. Z okazji tej ostatniej książki gościliśmy go w KJ Katowice w 2023 r.

Spotkanie odbyło się 27.06.2025 w Klubie JagiellońskimKatowice. Rozmowę prowadzili Michał Muszalik i Zbigniew Przybyłka.

Projekt finansowany przez Narodowy Instytut Wolności –Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego ze środków Korpusu Solidarności – Program Wspierania i Rozwoju Wolontariatu Długoterminowego na lata 2018–2023.

Reupload odcinka opublikowanego pierwotnie 6.04.2023

Elisabeth Grabowski. Pierwsze słyszycie? Pora to zmienić, a przy okazji poznać fascynujący świat górnośląskich obrzędów wielkanocnych sprzed 100 lat. Tematyka wielkanocno-folkorystyczna stała się dla nas impulsem dla zaskakujących odkryć i zwierzeń. Po raz pierwszy w naszym podcaście gości kącik kulinarny, a Basia ujawnia, czego boi się najbardziej na świecie... Naszym gościem jest Marcin Szymczyński, germanista.

E. Grabowski była niemiecką Górnoślązaczką. Żyła i tworzyła na przełomie XIX i XX w., a zasłynęła jako pionierka etnografii i regionalistyki na Górnym Śląsku. Niestrudzenie podróżowała po swojej małej ojczyźnie (niem. Heimat) i utrwalała ludowe zwyczaje, na jej oczach wygasające pod naporem cywilizacji epoki przemysłowej. Jej sztandarowymi dziełami są „Land und Leute in Oberschlesien” („Kraj i ludzie na Górnym Śląsku”) oraz „Die Volkstrachten in Oberschlesien” („Stroje ludowe na Górnym Śląsku”). Tłumaczenie na język polski doczekały się „Podania i baśnie z Górnego Śląska”, które zdobyły jej sławę Märchentante („ciotki od bajek”). Grabowski utrwaliła również górnośląskie ludowe zwyczaje i obrzędy związane z Wielkim Tygodniem i to one są głównym tematem naszego odcinka. Innymi etnografami, o których wspominamy, są K. F. Mainka oraz E. Czmok.

Naszym przewodnikiem po zapomnianym niemiecko-górnośląskim świecie folklorystyki i dawnej obrzędowości jest germanista Marcin Szymczyński, który pracowicie przebija się przez dawne, zapisane niemiecką frakturą książki i gazety i wydobywa dla nas najprzeróżniejsze regionalistyczne smaczki. Jeżeli chcecie go posłuchać na żywo, to zapraszamy do nikiszowskiego Centrum Zimbardo, gdzie prowadzi cykl spotkań „Obraz Górnego Śląska w twórczości pisarzy i pisarek niemieckojęzycznych”.

W odcinku wykorzystano informacje i fragmenty z następujących utworów:

– E. Grabowski, Podania i Baśnie z Górnego Śląska/Sagen und Märchen aus Oberschlesien, tłum. T. Janikowski, wyd. Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej, Opole–Gliwice 2020

– E. Grabowski, Obrzędy ludowe w Wielkim Tygodniu, tłum. J. Rostropowicz, „Zeszyty Eichendorffa” 2007 nr. 18, s. 55–63

– E. Grabowski, Land und Leute in Oberschlesien. Heimatbilder, Breslau 1913

– K. F. Mainka, Bräuche der Karwoche, „Oppelner Heimatblatt” 1927, r. 3, nr. 1

– E. Czmok, Zur Volkskunde der Gleiwitzer Gegend, „Der Oberschlesier”, 1929, r. 11, zes. 11, s. 764–768

...oraz, dla niedomyślnych, fragmenty wypowiedzi Roberta Makłowicza i Jerzego Urbana... ;)

Czy w każdym z nas drzemie ukryty radykał? W ramach naszej serii off-topic „Kulturalnie o…” zapraszamy na obejrzenie zapisu video kolejnego spotkania dyskusyjnego w Klubie Jagiellońskim Katowice. Prowadzili je Bartosz Ciemniak i Alexander Tyra, a podstawą dla ich rozważań był klasyczny tekst Theodora Adorno pt. „Nowy prawicowy radykalizm”. Wspólnie zastanawialiśmy się nad jego tezami i nad tym, czy są one nadal aktualne.

Bartosz Ciemniak jest absolwentem Wydziału Artes Liberales Uniwersytetu Warszawskiego. Jego pasją jest literatura i filozofia. Alexander Tyra to absolwent politologii, historii wschodnioeuropejskiej oraz filozofii na Uniwersytecie w Moguncji. Jest członkiem 2. generacji Polonii w Niemczech i reemigrantem do Polski. Jego teksty możecie znaleźć na portalu KJ.

Theodor Adorno (1903–1969) był niemieckim filozofem i socjologiem, zajmującym się konsekwencjami, do których prowadzi szeroko pojmowana „nowoczesność”. Dla Adorna i jemu współczesnych były to przede wszystkim zmiany społeczne będące konsekwencją rewolucji przemysłowej.

Dla Adorna przemysł był nie tylko sferą szeroko pojętej wytwórczości, ale przede wszystkim nowym sposobem organizacji ludzkiego życia. To nie tylko fabryki, to także „przemysł rozrywkowy”, czyli masowa produkcja kultury. Okazuje się, że w takim społeczeństwie łatwo rodzą różne skrajne ruchy takie jak faszyzm, nazizm czy komunizm. Pozostaje zagadkę, jak dokładnie dochodzi do ich powstania.

„Nowy prawicowy radykalizm” to tytuł wykładu wygłoszonego przez Adorno w 1967 roku. Dotyczył on rosnącej wtedy popularności ruchów skrajnie prawicowych w Niemczech. Wydawałoby się, że ten kraj po doświadczeniu II Wojny Światowej powinien być na takie zjawiska uodpornione. Okazało się jednak inaczej. Czy obserwacje Adorno są aktualne również teraz?

„Nowy prawicowy radykalizm” jest jednak ciekawy z jeszcze jednego względu. Można go czytać jako analizę konkretnych, historycznych ruchów, ale także – a może przede wszystkim – jako opowieść o radykalizmie tkwiącym głęboko w naturze ludzkiej, który pewne okoliczności historyczne potrafią, z demoniczną mocą, wyzwolić

Spotykanie odbyło się 11 kwietnia 2025 r. w Klubie Jagielloński Katowice. Moderował Zbigniew Przybyłka.

Obserwuj nas w naszych mediach społecznościowych:

facebook.com/KJKatowicefacebook.com/szybkulturyyoutube.com/@SzybKulturyinstagram.com/szybkultury

Ponadstuletnie górnicze osiedle patronackie Nikiszowiec wyrosło w ostatnich latach na jedną z głównych atrakcji turystycznych Katowic i całego Górnego Śląska. Nic dziwnego – jest to prawdziwa gratka dla fanów industrialnej architektury z całej Polski i zagranicy. Nigdzie indziej w kraju nie znajdziecie tak starannego przemyślanego i zrealizowanego przemysłowego założenia urbanistycznego.

Basia i Zbyszek wychodzą poza gawędkę o turystycznych urokach „Nikisza”. Zastanawiają się nad postindustrialną przyszłością osiedla, ceną, którą przychodzi płacić za turystyczną popularność i postępującą gentryfikacją.

Rozmawiają także o książkach i filmach, które zainspirowane zostały przez to niezwykłe miejsce: filmach Kazimierza Kutza, „Angelusie” Lecha Majewskiego i powieści reportażowej „Czarny ogród” Małgorzaty Szejnert.

Jeżeli chcecie się z nami umówić na zwiedzanie Nikiszowca, napiszcie do nas na adres szybkultury@gmail.com lub na naszym profilu na FB: www.facebook.com/szybkultury

[reupload odcinka z 10 grudnia 2022 r.]

W najnowszym odcinku serii off-topic „Kulturalnie o…” zapraszamy do obejrzenia zapisu spotkania autorskiego poświęconego prawnohistorycznej książce

„Represje sowieckie wobec ludności polskiej w latach1921-1959. Perspektywa prawa międzynarodowego publicznego”.

Naszymi gośćmi byli:

– Tomasz Turejko, autor książki, radca prawny, członek Klubu Jagiellońskiego;

– dr Bogusław Tracz, historyk, pracownik katowickiego oddziału IPN.

Zastanawialiśmy się między innymi, czy dawne sowieckie represje wobec Polaków i obywateli polskich dają podstawą do postawienie współczesnej Rosji przed międzynarodowymi trybunałami i uzyskania od niej reparacji. W trakcie dyskusji pojawił się także wątek Tragedii Górnośląskiej.

Spotkanie odbyło się 4.04.2025 w Klubie Jagiellońskim Katowice. Moderował Zbigniew Przybyłka.

Fotografia: Barbara Szustakiewicz-Przybyłka

Zapraszamy na pierwszy w historii naszego podcastu reportaż terenowy. Poszliśmy dla Was na "Marsz na Zgodę", organizowany co roku w ostatnią sobotę stycznia przez Ruch Autonomii Śląska.

Uczestnicy przemarszu odtwarzają trasę upokarzającego przemarszu więźniów z centrum Katowic do pobliskich Świętochłowic, gdzie osadzeni zostali w nieludzkich warunkach w Obozie Pracy "Zgoda", zarządzanym przez nowe, komunistyczne władze polskie.

Jest to jedna z najbardziej kontrowersyjnych form upamiętnienia tragicznych wydarzeń, które dotknęły Górny Śląsk w 1945 r. po wkroczeniu na jego teren Armii Czerwonej. Temat ten jest tym bardziej aktualny, że Sejm i Senat RP ustanowiły 2025 r. Rokiem Tragedii Górnośląskiej.

Rozmawialiśmy z 6 uczestnikami marszu, osobami różnych pokoleń, doświadczeń życiowych i poglądów politycznych. Pytaliśmy, kim są, czym dla nich jest Tragedia Górnośląska i czy dotknęła ona bezpośrednio ich rodziny.

Naszymi rozmówcami byli Andrea Polański, Alan Jasik, Tomasz Świerczek, Wiktoria Tombarkiewicz-Gorzelik, Łukasz Zimnoch i Jerzy Gorzelik.

KONKURS: Przyślijcie swoje własne krótkie wspomnienie rodzinne związane z końcem II wojny światowej i okresem tuż powojennym (niekoniecznie związane z terytorium Górnego Śląska). Swoje relacje możecie wysyłać na nasze media społecznościowe lub na e-mail szybkultury@gmail.com Wybrane opublikujemy na naszej stronie. Do wygrania jest numer czasopisma IPN „CzasyPismo” z 2023 r. ze wspomnianym w podcaście tekstem Zbigniewa Przybyłka. Zwycięzcę konkursu ogłosimy w następnym odcinku.

Linki: – Zbigniew Przybyłka: Czy istnieje glejt na śląskość? Górny Śląsk łączy wspomnienia obozów pracy i obowiązkowej volkslisty – „CzasyPismo” nr 1-2(23-24)/2023

Śledźcie nas na:

– Spotify

– YouTube

– Facebook: Szyb Kultury / Klub Jagielloński Katowice

– Instagram

Podcast prowadzą: Barbara Szustakiewicz-Przybyłka i Zbigniew Przybyłka z Klubu Jagiellońskiego Katowice.

Tym razem w ramach naszej serii off topic „Kulturalnie o...” porozmawiamy nie o Śląsku, ale o jego bliskim sąsiedzie, czyli Czechach. Zapraszamy Was od odsłuchania zapisu wieczoru autorskiego z Andrzejem Babuchowskim, dziennikarzem, krytykiem literackim, tłumaczem literatury czeskiej. Opowiada nam o swojej najnowszej książce pt. „Moje Czechy. O niespętanym duchu kultury. Szkice, rozmowy, reportaże, przekłady”.

Pozycja ta jest owocem kilkudziesięcioletniej fascynacji i pracy twórczej Autora z kulturą kraju nad Wełtawą. Babuchowski przybliża twórców w Polsce mniej kojarzonych, jak m.in. poeci Jan Zahradniček, Bohuslav Reynek czy Ivan Slavík, prozaicy Jan Čep, Marie Stryjová.

Na kartach „Moich Czech” Babuchowski odsłania losy dwudziestowiecznych twórców związanych z nurtem chrześcijańskim, którzy po przewrocie w 1948 roku zostali dosłownie wymazani z kulturalnego życia Czechosłowacji, otrzymując zakaz publikacji i często trafiając do komunistycznych kacetów na długie lata. Książka jest także cennym źródłem wiedzy o trudnych losach czeskiego Kościoła pod rządami komunistów oraz polsko-czeskich związkach kulturowych w ciągu ostatnich dwóch stuleci.

Andrzej Babuchowski (ur. 1944) – absolwent filologii polskiej UJ. Studiował także slawistykę. Dziennikarz, krytyk literacki, tłumacz literatury czeskiej.

W swoim dorobku translatorskim ma ponad 40 pozycji książkowych, wśród nich wybór wierszy Jana Zahradníčka „Śpiew niedokończony” (IW PAX 1992). Jest autorem opublikowanej w 1998 r. antologii czeskiej poezji metafizycznej XX wieku „Na ostrzu płomienia”.

Za popularyzowanie kultury naszych południowych sąsiadów otrzymał w r. 2000 podczas uroczystości w Velehradzie honorowe wyróżnienie Konferencji Episkopatu Czech, a w 2008 „Nagrodę Feniksa”, przyznawaną przez Stowarzyszenie Wydawców Katolickich w Polsce – za przekłady książek czeskiego teologa ks. Tomáša Halíka. (na podstawie noty wydawcy)

Spotkanie odbyło się 5 grudnia 2024 r. w Klubie Jagiellońskim Katowice. Rozmowę prowadził Michał Muszalik.

Śledź nas na mediach społecznościowych:

Szyb Kultury:

– www.facebook.com/szybkultury

–⁠ www.youtube.com/@SzybKultury⁠

– www.instagram.com/szybkultury/

– open.spotify.com/show/2BFKlwBLuF2k0v8Iux384g?si=605f5413af97424a

Klub Jagielloński Katowice:

– www.facebook.com/KJKatowice

„Teraz, kiedy górnictwo umiera, sięgnąłem w przeszłość, by pokazać górników sprzed kilkudziesięciu lat. Sportretowałem ich w tej książce, bo mieli fascynująco ciekawe życiorysy, nie boję się powiedzieć, że egzotyczne, które nie powinny zniknąć w mroku historii. Uznałem, że powinnością śląskiego reportera i pisarza jest ocalenie ich od zapomnienia”.

W dzisiejszym odcinku zapraszamy was do rozmowy z Tadeuszem Biedzkim, znanym śląskim pisarzem, dziennikarzem i podróżnikiem. Na swoim koncie ma on wiele bestsellerowych książek podróżniczych.

W tej najnowszej, „Górnicy. Opowieści spod ziemi”, wraca na rodzinny Górny Śląsk i do początków swojej pracy dziennikarskiej. Jest to fascynujący zbiór reportaży o realiach pracy w kopalni. Większość z nich była po raz pierwszy publikowana w l. 80, jeszcze w okresie komunizmu. Teraz mamy okazję poznać je bez ingerencji cenzury.

***

Ta książka zaskakuje i zdumiewa. Nie z tego powodu, że autor kojarzony jest z dramatycznymi opowieściami z krańców świata i historyczną sensacją, ale dlatego, że równie wstrząsające wydarzenia odnalazł niedaleko własnego domu. Kilkaset metrów pod ziemią spotkał górników o frapujących życiorysach, którzy uczestniczyli w wydarzeniach niesamowitych.

Jest w tych reportażach i tragedia umierających pod ziemią, i górnicza wioska na Podlasiu, straceńcza walka na bagnety, spóźniona sprawiedliwość i wygrany, choć przegrany bój o kawałek szczęścia, stary zegarek ojca i pomnik, którego nie było a jest. Najważniejsze zaś, że w tych zwykłych, choć nieprzeciętnych ludziach autor zobaczył przejmującą troskę o los drugiego człowieka. Te reportaże zachwycą czytelnika.

Tadeusz Biedzki - pisarz, podróżnik i przedsiębiorca. Po upadku komunizmu wieloletni redaktor naczelny „Trybuny Śląskiej”. Człowiek, który dociera na krańce świata. Swoje niebezpieczne przygody, egzotyczne miejsca i niezwykłych ludzi opisuje w książkach podróżniczych, a fascynację przeszłością – w powieściach historyczno-sensacyjnych.

Wielokrotnie nagradzany, m.in. jego „Sen pod baobabem” został Podróżniczą Książką Roku 2012, a za „W piekle eboli” w 2016 roku otrzymał Bursztynowego Motyla im. Arkadego Fiedlera. Wszystkie jego książki były czytane w codziennych odcinkach w Polskim Radiu.

(wykorzystano opis wydawcy) ***

Wieczór autorski odbył się 17 grudnia 2024 r. w Klubie Jagiellońskim Katowice. Spotkanie poprowadził Michał Muszalik.

Projekt finansowany przez Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego ze środków Korpusu Solidarności – Program Wspierania i Rozwoju Wolontariatu Długoterminowego na lata 2018-2023.